BÁO CÁO THAM LUẬN
Chuyên đề: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LẬP LUẬN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC THÔNG QUA THỂ LOẠI VĂN VIẾT THƯ
BÀI DẠY MINH HỌA: TẬP VIẾT THƯ VÀ PHONG BÌ THƯ
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thư là một hình thức trao đổi thông tin gián tiếp bằng văn bản viết giữa những người ở xa nhau hay ở gần nhưng không có điều kiện gặp nhau hoặc vì một lý do nào đó không muốn gặp nhau. Xã hội càng hiện đại thì vai trò của việc giao tiếp gián tiếp thông qua thư tín càng quan trọng. Vì vậy, việc phát triển năng lực giao tiếp thông qua hình thức viết thư cho học sinh càng được coi trọng. Tuy nhiên, hiện nay, ở cấp tiểu học, việc dạy văn viết thư cho học sinh đang được tiến hành chủ yếu là theo kinh nghiệm, chưa có một cơ sở lí luận cụ thể. Các nhà nghiên cứu vẫn chưa thống nhất quan điểm về vị trị của văn viết thư trong hệ thống các thể loại văn bản và vì thế chưa chỉ ra được các đặc điểm ngôn ngữ, đặc điểm giao tiếp của văn viết thư cũng như qui trình day học văn viết thư cho học sinh tiểu học.
Viết thư được xem là hình thức trung gian giữa văn bản thông dụng và văn nghệ thuật được dạy ở tiểu học. Mặt khác, thư cũng có thể được xem là văn bản thông thường như những nội dung trong thư phong phú hơn. Đó có thể là thư thăm hỏi, thư làm quen, thư chia buồn, …. Cho nên trong các loại văn bản thông thường, thư tạo điều kiện cho học sinh sáng tạo, viết nhiều ý riêng của mình. Để viết được một bức thư hay, học sinh cần thể hiện sự quan tâm, tình cảm tha thiết đối với người nhận thư. Lời lẽ trong thư phải phù hợp hơn với vai của người viết
Thư có nhiều loại và được phân loại dựa vào mục đích giao tiếp. Mục đích viết thư của con người khi giao tiếp rất phong phú, đa dạng và sinh động. Dựa vào mục đích giao tiếp người ta có thể phân thư ra làm nhiều loại: có loại thư thăm hỏi, chúc mừng, chia buồn; có loại thư tâm sự, giãi bày tình cảm; có loại thư bàn công việc trong gia đình, trong cộng đồng; có loại thư dùng trong công việc, ... Chính mục đích giao tiếp, trao đổi của bức thư là mục đích lập luận, thuyết phục, nội dung và hình thức của bức thư phải thõa mãn cao nhất mục đích đó. Điều này đòi hỏi khả năng lập luận khi viết thư . Chính vì vậy mà vấn đề đặt ra ở đây là qua tiết học môn Làm văn sẽ giúp các em phát triển khả năng lập luận qua thể loại văn viết thư.
II. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC LẬP LUẬN CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC
Dạy học môn Tiếng Việt có nhiệm vụ hình thành cho HS 4 kĩ năng cơ bản về “ Nghe-nói-đọc-viết”. Đối với môn Tiếng Việt, các phân môn đều có vai trò tương tác hổ trợ lẫn nhau, học phân môn này góp phần học tốt phân môn kia và ngược lại.Trong đó, phân môn tập làm văn là môn học có tính tổng hợp cao, yêu cầu học sinh phải có vốn kiến thức về ngữ liệu văn học (vốn từ có văn hoá). Học sinh tiểu học (học sinh lớp 3) ngoài vốn kiến thức sẵn có trong cuộc sống thực tiễn (vốn từ này chưa được trau chuốt gọt giũa) và vốn từ các em được tiếp nhận qua các môn học khác, các em còn được cung cấp từ qua môn Tiếng Việt (Tập đọc, Luyện từ và câu...). Đó là vốn từ vô cùng quí giá nếu chúng ta biết khai thác, vận dụng.
Qua giảng dạy lớp 3, tôi nhận thấy, học sinh còn nhiều hạn chế trong khả năng lập luận. Nguyên nhân của nó chính là do vốn sống của các em còn ít, chưa trải nghiệm nhiều, khả năng dùng từ liên kết câu chưa thành thạo. Việc tiếp thu kiến thức còn hạn chế, còn trông chờ vào người khác, ít động não, suy nghĩ độc lập, sử dụng câu chưa phù hợp, vốn từ nghèo, ít đọc sách, nên việc viết đoạn văn đối với các em là rất khó, bài viết khô khan. Vậy nên tôi chọn và rất muốn viết chuyên đề này để học sinh học tốt hơn. Đó cũng là nhằm nâng cao khả năng lập luận cho học sinh khi viết thư.
III. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LẬP LUẬN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC
Để giúp học sinh nắm được các yêu cầu cơ bản khi viết một bức thư. Phải xuất phát từ những yêu cầu đơn giản, sau đó, đến những yêu cầu phức tạp. Chẳng hạn, ở lớp 3, chỉ dừng lại ở việc rèn cho học sinh viết phong bì thư, nắm được kết cấu và nội dung. Tổ chức cho học sinh tìm , sắp xếp ý phù hợp với các loại văn viết thư vốn được phân loại theo mục đích giao tiếp. Mỗi loại thư có một mục đích giao tiếp, mục đích lập luận khác nhau.
Việc bám vào mục đích viết thư giúp cho bài văn được đầy đủ ý, diễn đạt mạch lạc, các ý triển khai lôgic, khoa học và đúng đặc trưng của từng loại thư. Trình tự sắp xếp ý, liên kết các ý trong thư, đặc biệt là ở phần chính của bức thư, là yếu tố thể hiện rõ nhất ý đồ lập luận của người viết. Tùy loại thư, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh sắp xếp nội dung thăm hỏi trước, sau đó là kể, động viên, chia buồn, an ủi hay trao đổi công việc…hoặc ngược lại, tránh trường hợp vừa thăm hỏi vừa xen lẫn kể chuyện, chia buồn…làm cho nội dung bức thư thiếu logich, thiếu chặt chẽ không thuyết phục được người đọc.
Chẳng hạn, với đề bài yêu cầu viết thư thăm hỏi: “Viết một bức thư ngắn cho người thân (ông bà, cô giáo cũ, bạn cũ, …. ) để thăm hỏi”, một học sinh đã lựa chọn và sắp xếp các ý như sau:
Thành phố Hồ Chi Minh ngày 15 tháng 10 năm 2017
OÂng kính meán !
Ñaõ laâu, chaùu chöa ñöôïc veà queâ thaêm oâng ,cháu nhớ ông lắm nên cháu viết thư cho ông để thăm hỏi ông và mọi người dưới quê.
Cháu khoâng bieát daïo naøy oâng coù khoûe khoâng ? Sức khỏe ông thế nào? Công việc đồng áng dưới đó vẫn thuận lợi chứ ạ? Ở ñaây, caû nhaø chaùu vaãn maïnh khoûe. Chaùu ñang hoïc lôùp 3. Naêm naøy chaùu hoïc raát gioûi, chaùu còn ñöôïc cô giáo khen hay tích cực phát biểu trong giờ học neân boá meï ñaõ thöôûng cho chaùu moät caây buùt möïc thaät xinh.Chaùu nhôù naêm ngoaùi chaùu veà thaêm oâng , oâng thöôøng keå cho chaùu nghe nhöõng caâu chuyeän coå tích thaät laø hay. Chaùu höùa vôùi oâng seõ hoïc gioûi, chaêm ngoan ñeå oâng vaø boá meï chaùu vui loøng.
Cuối thư ,chaùu kính chuùc oâng luoân maïnh khoûe. Chaùu mong choùng ñeán heø ñeå ñöôïc veà queâ thaêm oâng.
Chaùu cuûa oâng
Khaùnh
Leâ Ngoïc Khaùnh
- Luyện tập cho học sinh sử dụng các từ ngữ phù hợp với đối tượng giao tiếp để thuyết phục được tình cảm của người đọc. Trong văn viết thư, các ý đều có xen lẫn cảm xúc và sự cảm nhận chủ quan của chủ ngôn. Để thể hiện thành công điều này, học sinh cần biết sử dụng các yếu tố giá trị học phù hợp với đặc điểm người đọc để thuyết phục tình cảm của họ. Khi kĩ năng này được trau dồi, học sinh biết lựa chọn và sử dụng các từ ngữ giao tiếp đúng mực cũng như giữ cách xưng hô phù hợp trong quá trình giao tiếp. Đồng thời, vừa làm nổi bật mục đích, nội dung bức thư vừa có sự định hướng lập luận cao, tránh được tình trạng viết khuôn mẫu, sáo rỗng.
Trong sách Tiếng Việt 3, tập 2, trang 105, có đề bài: Viết một bức thư ngắn (khoảng 10 câu) cho một bạn nước ngoài để làm quen và bày tỏ tình thân ái
Gợi ý:
a. Lí do em viết thư cho bạn:
- Em biết tin về bạn hoặc nước bạn qua báo chí, đài phát thanh, truyền hình, phim ảnh, …
- Em viết về nước bạn qua các bài học, thông tin.
b.Nội dung bức thư: -
- Em tự giới thiệu về mình.
- Hỏi thăm bạn
- Bày tỏ tình cảm của em đối với bạn
Với đề bài này, giáo viên đã yêu cầu học sinh xác định đích lập luận trên cơ sở phân tích đề bài, dựa vào các câu hỏi gợi ý để làm rõ yêu cầu của đề. Từ đó, lựa chọn các chi tiết, sắp xếp ý tự giới thiệu về mình sao cho đầy đủ nhưng súc tích. Đặc biệt, học sinh phải biết lựa chọn từ ngữ xưng hô phù hợp, sử dụng những hình ảnh, dùng từ ngữ gợi tả về bạn hoặc đất nước bạn làm cho người đọc như chứng kiến được, cảm nhận được nét đẹp về bạn hoặc phong cảnh đất nước bạn. Ngoài ra, phải lưu ý học sinh khi viết phải bày tỏ tình cảm của mình một cách chân thành, tự nhiện, đúng mực làm sao thuyết phục được người nhận thư cũng như người nghe. Với định hướng trên, học sinh viết được đoạn văn như sau:
Bạn Na-ki-ta thân mến!
Mình tên là Trần Gia Linh , là học sinh lớp 3 trường Tiểu học Hoàng Văn Thụ, quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. Hôm thứ hai tuần rồi, mình thấy bạn xuất hiện trên tivi qua làn sóng VTV3 với một gương mặt dễ thương. Bạn đã vẽ được một bức tranh thật có ý nghĩa về nội dung “Tác hại của chất phóng xạ” từ hai quả bom nguyên tử mà đế quốc Mĩ đã ném xuống trên đất bạn hồi Chiến tranh thế giới thứ hai. Bức tranh mang một thông điệp thật lớn lao phản đối chiến tranh và ước mơ của tuổi thơ được sống trong hạnh phúc hòa bình.
Mình rất thích môn vẽ Na-ki-ta ạ! Bạn là một cô bé đang vượt lên trên số phận của mình. Tác hại của chất phóng xạ đã làm cho đôi chân của bạn không bình thường như chúng mình, nhưng ý chí và nghị lực của bạn thật đáng cho trẻ em trên toàn thế giới khâm phục. Bức thư này, mình muốn bày tỏ sự cảm phục của mình đối với bạn và muốn làm quen với bạn, để từ đây chúng mình có thể trao đổi với nhau qua những bức thư ngắn ngủi như thế này Na-ki-ta nhé!
Mình xin dừng bút đây. Chúc bạn thành công trong nghệ thuật hội họa. Mong nhận được thư của bạn.
Bạn mới quen
Trần Gia Linh
Việc sử dụng các quan hệ từ, các phụ từ, các tình thái từ luận phù hợp với đối tượng giao tiếp trong văn viết thư cũng hết sức quan trọng. Nó tạo sự liên kết chặt chẽ trong bài làm, giúp học sinh thể hiện được tình cảm, cảm xúc, thái độ dành cho người nhận thư. Bài văn viết thư có thuyết phục được tình cảm của người nghe, người đọc có thành công hay không đòi hỏi phải sử dụng hợp lí các quan hệ từ khi viết thư. Các quan hệ từ thường gặp trong văn viết thư như: vì, tại vì, vả lại, hơn nữa, chẳng những… mà còn, đã … lại…; nên, cho nên, vậy, dù thế nào, dù sao cũng … ngoài vai trò là công cụ nối kết luận cứ và kết luận còn là yếu tố định hướng lập luận, giúp người viết thuyết phụ người nghe đi đến kết luận theo ý mình. Các tác tử của lập luận cũng là các yếu tố khi đưa vào thư sẽ làm thay đổi tiềm năng lập luận. Chẳng hạn, “đã…mới”; “mới … thôi”, chỉ, những, là ít, là nhiều, lận, hà…Học sinh cần được luyện tập nhiều qua các bài tập sử dụng các tác tử trong thư, để giúp người đọc hiểu tâm tư, tình cảm của mình về các sự việc cụ thể, để thuyết phục người đọc thư đi đến đồng ý với kết luận của mình.
Các biện pháp nêu trên sẽ có hiệu quả cao nếu quy trình rèn luyện kĩ năng làm văn viết thư cho học sinh được tiến hành chặt chẽ, coi trong hoạt động thực hành, luyện tập viết thư với các đề bài cụ thể của học sinh.
Bước 1: Tìm hiểu chung về văn viết thư
Bước 2: Tập xây dựng kết cấu của một bức thư
Bước 3: Tập viết một bức thư
Bước 4: Tập trình bày bức thư và viết phong bì thư
Bước 5: Luyện tập viết các bức thư hoàn chỉnh với nhiều thể loại thư
Ở bước 1, học sinh sẽ được hình thành những hiểu biết chung về văn viết thư: đặc điểm về đối tượng giao tiếp, cách thức giao tiếp, các loại thư, ngôn ngữ trong văn viết thư, kết cấu bức thư, phong bì thư.
Ở bước 2, học sinh sẽ được luyện tập kĩ năng xây dựng kết cấu một bức thư qua việc tìm các luận cứ, kết luận, sắp xếp các luận cứ, kết luận theo bố cục của một bức thư trên những đề bài cụ thể
Ở bước 3, học sinh sẽ tập viết các bức thư, sau khi đã thành thạo kĩ năng xây dựng kết cấu các bức thư. Ở bước này, ngoài việc đánh giá về các luận cứ, kết luận, giáo viên sẽ lưu ý nhiều về việc sử dụng các yếu tố dấu hiệu giá trị học, các tác tử và kết tử lập luận… khi chấm và chữa bài làm.
Bước 4 là bước có yêu cầu rất đơn giản, học sinh tập viết bức thư trên loại giấy qui định và viết phong bì thư với chữ viết đúng mẫu, rõ ràng, đẹp.
Ở bước 5, học sinh được luyện tập viết các bức thư hoàn chỉnh, bao gồm thư, phong bì thư. Đề bài sử dụng ở bước này phải phong phú, đa dạng bao trùm hết các loại thư, đối tượng giao tiếp, hoàn cảnh giao tiếp để học sinh có điều kiện rèn luyện và thể hiện năng lực lập luận, thuyết phục của mình ở nhiều hoàn cảnh, nhiều đối tượng nhận thư.
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Hiện nay, với sự bùng nổ của mạng xã hội , việc trao đổi thông tin, tình cảm không chỉ bằng thư từ mà còn thực hiện qua internet. Chỉ trong vài phút , việc trao đổi sẽ được thực hiện. Do yếu tố thời gian hay sự tiện lợi nên người ta không chú trọng cảm xúc, miễn sao nhanh chóng thuận lợi, không cầu kì câu chữ , ngắn gọn, đi ngay vào nội dung chính. Ngoài ra, trên internet dễ dàng tìm thấy những mẫu thư để tham khảo khi muốn viết thư vì vậy người ta cũng lười suy nghĩ, sáng tạo. Do đó, với chuyên đề này chúng tôi muốn bước đầu rèn kỹ năng lập luận cho học sinh tiểu học để viết một bức thư đơn giản, từ đó các em có thể tham gia các cuộc thi viết thư như viết thư quốc tế UPU,…và qua đó cũng rèn kỹ năng viết cho học sinh trong môn học tập làm văn.